Lý do vì sao nhà máy bị phạt tiền do hệ số cos phi thấp và cách khắc phục
Trong quá trình vận hành hệ thống điện, nhiều doanh nghiệp, đặc biệt là các nhà máy sản xuất, bất ngờ nhận được thông báo bị điện lực phạt tiền do hệ số công suất (cosϕ) thấp. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ bản chất vấn đề, lý do bị phạt, cũng như hướng dẫn các cách kiểm tra và xử lý hiệu quả.
1. Hệ số công suất (cosϕ) là gì?
- Cosϕ là tỷ lệ giữa công suất tác dụng (kW) và công suất biểu kiến (kVA). Đây là chỉ số phản ánh mức độ sử dụng hiệu quả năng lượng điện.
- Cosϕ = 1: Hệ thống sử dụng điện hiệu quả tuyệt đối.
- Cosϕ < 0.9: Xuất hiện nhiều công suất phản kháng (kVAr), gây quá tải cho hệ thống truyền tải điện.
Ví dụ: Một nhà máy dùng 100kW nhưng cosϕ = 0.7, tức là cần cấp tới ~142kVA, làm tăng tải không cần thiết lên đường dây và trạm biến áp.
2. Vì sao điện lực lại phạt khi cosϕ thấp?
Theo quy định của Bộ Công Thương và Tổng công ty điện lực (EVN), nếu khách hàng sử dụng điện có cosϕ < 0.9 thì sẽ phải trả thêm tiền cho lượng công suất phản kháng mà điện lực phải bù.
- Lý do: Công suất phản kháng không tạo ra công việc hữu ích nhưng lại chiếm dung lượng truyền tải và gây tổn hao.
- Tác động: Gây sụt áp, giảm hiệu suất máy biến áp, giảm tuổi thọ thiết bị.
3. Những thắc mắc phổ biến từ khách hàng nhà máy
Câu 1: “Tôi vẫn dùng điện bình thường, sao lại bị tính thêm tiền cosϕ?”
Trả lời: Dù lượng điện tiêu thụ không thay đổi nhưng nếu có nhiều thiết bị cảm ứng như động cơ, máy hàn, biến tần… thì sẽ tạo ra công suất phản kháng, làm cosϕ giảm. Điện lực tính thêm tiền để bù lượng này.
Câu 2: “Làm sao tôi biết hệ thống của mình có cosϕ thấp?”
- Kiểm tra trên công tơ 3 giá của điện lực (hiển thị kVArh).
- Lắp thêm thiết bị đo hoặc bộ điều khiển cosϕ trong tủ điện tổng.
- Theo dõi hóa đơn tiền điện hàng tháng có phần ghi: “Phụ thu công suất phản kháng”.
Câu 3: “Lắp tụ bù có hết bị phạt không?”
Có. Khi lắp tụ bù tự động, hệ số cosϕ sẽ được nâng lên gần 1.0, điện lực sẽ không tính thêm phụ phí.
Câu 4: “Tại sao đã lắp tụ bù rồi mà vẫn bị phạt?”
- Tụ lắp chưa đủ công suất cần bù.
- Một số tụ bị hỏng, cháy, không hoạt động.
- Thiết bị điều khiển cosϕ không chính xác.
- Có sóng hài trong hệ thống làm ảnh hưởng đến quá trình bù.
Câu 5: “Làm sao biết nên lắp bao nhiêu kVAr tụ bù?”
- Phân tích biểu đồ phụ tải trong 1 tháng gần nhất.
- Dùng công thức tính toán cosϕ theo nhu cầu và lắp bộ tụ bù phân cấp có bộ điều khiển tự động.
- Trường hợp nhà máy có nhiều biến tần/UPS: nên dùng thêm cuộn kháng lọc sóng hài để bảo vệ tụ.
4. Lưu ý khi xử lý cosϕ thấp tại nhà máy
- Kiểm tra thiết bị đo lường điện tại tủ tổng có đo được cosϕ không.
- Xác định rõ công suất phản kháng trung bình tháng.
- Không nên “đoán mò” công suất cần bù. Nên nhờ đơn vị chuyên khảo sát và đề xuất cụ thể.
- Định kỳ kiểm tra tụ bù, vệ sinh tủ, thay thế tụ già/hỏng.
- Đảm bảo bộ điều khiển cosϕ hoạt động ổn định và đúng thuật toán.
5. Kết luận
Hiểu và xử lý vấn đề cosϕ thấp là việc bắt buộc với bất kỳ doanh nghiệp nào muốn tiết kiệm chi phí điện và tránh bị điện lực xử phạt. Chỉ cần lắp đặt đúng loại tụ bù, tính toán đủ công suất và bảo trì định kỳ, bạn sẽ duy trì hệ số cosϕ đạt chuẩn và yên tâm sản xuất lâu dài.
⚖️ Căn cứ pháp lý:
Việc xử phạt cosφ thấp được quy định tại Thông tư 16/2014/TT-BCT của Bộ Công Thương, Điều 12 Khoản 3. Đồng thời được cụ thể hóa trong hợp đồng mua bán điện ký với EVN và Quyết định 28/2014/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ.
→ Khách hàng sử dụng điện có hệ số công suất dưới 0.9 sẽ bị tính thêm tiền điện cho phần công suất phản kháng vượt mức cho phép.
